Cyrillic Wikia
Advertisement
Cahul Pascua 06 015

Кахул.

Кахул (în русэ Кагул, транслитерат Kagul) есте ун импортант ораш ын партя де суд-вест а Републичи Молдова, ситуат ла фронтера ку Ромыня ши ла 175&нбсп;км суд де Кишинэу. Локалитатя есте менционатэ пентру прьма оарэ ын секолул ал XВИ-ля суб нумеле де Фрумоаса, суб каре фигурязэ пынэ ын секолул ал XИX-ля ши, алэтурь де Кахул (нумеле тэтэреск) пынэ ла ынчепутул секолулуи ал XX-ля[1].

Ку песте 40 де ми де локуиторь (2016)[2], Кахул есте чентрул административ ал раионулуи ку ачелаши нуме. Есте ал 6-ля ораш ка мэрьме дин царэ, (дупэ Кишинэу, Бэлци, Тираспол, Тигина ши Рыбница), дар ал треиля дупэ дезволтаре економикэ (еxчептынд стынга Ниструлуи) ши ка импортанцэ сочалэ. Десеорь Кахул есте пореклит „Капитала де Суд” а Молдовеи.

Ӂографе[]

Ампласаре[]

Орашул Кахул есте ситуат пе малул рыулуи Прут, ла 175 км де капитала републичи – Кишинэу. Алтитудиня меде фацэ де нивелул Мэри Негре есте де 119 м.

Ресурсе натурале[]

Супрафаца тоталэ а орашулуи Кахул есте де 3415 ха, динтре каре чрка 2000 ха конституе теренурьле ку дестинаце агрьколэ; супрафаца нетэ а урбеи есте де 1417 ха. Ын мажорьтатя лор солурьле сунт репрезентате де чорнозиомурь, нота меде де бонитате а теренурьлор есте де 59 пункте. Пэмынтул арабил конституе чеа маи маре парте дин теренурьле агрьколе. Спациле верзи окупэ 432 ха., дин каре 381 ха. фак парте дин Фондул форестер де стат ши 21 ха. сунт паркурь ши скуарурь. Супрафаца тоталэ а базинелор акватиче ын ораш есте де 37 ха. Де асеменя, орашул есте траверсат ын дирекця ест-вест де доуэ рыулеце: Фрумоаса (лунӂмя 9&нбсп;км.) ши Котихана (лунӂмя 7,4&нбсп;км.). Рыул Прут, каре курӂ ын апроперя орашулуи, есте прьнчпала сурсэ де алиментаре ку апэ а Кахулулуи. Пе терьторюл орашулуи сунт сурсе де апе минерале куративе ши нэмолурь балняре.

Исторе[]

Прьмеле ашезэрь умане ау апэрут апроxиматив ын анул 1300 ы.е.н. Ау фост идентификате ветреле а доуэ сате, пе локул кэрора с-ау колектате фрагменте де васе де арӂлэ ши алте обекте касниче дин епока бронзулуи (сек. XВ-XИИИ ы.е.н.). Прьн ани 300-400 ы.е.н. а маи еxистат ун сат, довадэ финд урмеле де касе арсе, фрагменте де васе дин арӂлэ дин епока тимпуре а ферулуи (сек. ИВ-ИИИ ы.е.н.). Ын перьоада романэ (сек. ИИ-ИВ е.н.), а луат финцэ ун алт сат диструс ын 376, ын тимпул инвазеи хунилор. Ын пряжма орашулуи сунт 4 мовиле фунераре ласэте де попоаре номаде.[3]

Локалитатя аре о векиме де мулте секоле, авынд ши мулте денумирь. Прьма атестаре а локалитэци, ынтр-ун документ елиберат офичал де канчеларя домняскэ, се реферэ ла 2 юле 1502 ку нумеле Шкея. Маи тырзю локалитатя ыши скимбэ денумиря ын Фрумоаса, яр прьн декретул царулуи Русеи Николаи И дин 18 дечембре 1835 и се конферэ статут де ораш ши решединцэ де жудец ку нумеле Кахул, ын чнстя бируинцеи асупра турчлор дин 21 юле 1770. Ын ани 1840-1845 орашул Кахул ши-а скимбат ынтрукытва ынфэцишаря, кэпэтынд трэсэтурь карактерьстиче унуи чентру де жудец. Нумэрул популацеи а ажунс ла 6115 де локуиторь. Орашул авя треи ателере де олэрьт, унул де дубит пеи ши доуэ кэмэтэри, зеч де морь де вынт, о шкоалэ ланкастерянэ, унде ерау прьмици копи де орьче крединцэ релиӂоасэ, ши о шкоалэ прьмарэ пе лынгэ бисерькэ, ын каре ынвэцау 46 де бэеци. Ын 1850 а фост конструитэ Катедрала Архангели Михаил ши Гаврил, пе локул веки бисерьч де лемн, рьдикатэ ын 1785.

Ын 1857 ын Кахул а лукрат кытева луни ка жудекэтор класикул култури ромынешти, савантул ку ренуме мондял – Богдан Петрьчеику Хашдеу. Ындрэӂнд ачест плаи, ва скре маи тырзю деспре локул ачеста, деспре рыул Прут ши орашул Кахул, адмирынд витежя ши ынцелепчуня локалничлор. Ын ачелаши ан а сосит ла Кахул пентру кытева зиле исторькул ши лингвистул ромын Михаил Когэлничеану.

Ын 1902 популацюня орашулуи ера де 7.900 персоане, инклусив: 3.700 евреи, 2.850 ромыни, рестул булгарь, греч ши армени.[4]

Ын перьоада интербеликэ ла Кахул системул санитар инклудя 4 спитале де стат ши 18 диспенсаре.

Ын перьоада постбеликэ орашул Кахул девине прьнчпалул чентру економик ши културал де судул Молдовеи. С-ау конструит фабрьчле де консерве, бере унт ши брынзетурь, де фураже комбинате, де песе де бетон армат, де стуфит. Ын ани 70, аи сек. XX, ла Кахул функционау 13 организаци де конструкце, 2 базе де транспортурь ауто, ун парк де аутобусе ши таxюрь. Ла Кахул се афла седюл совхозулуи „Дрептатя”, спечализат ын легумикултурэ, ши ал совхозулуи-шкоалэ де хидроамелиораре „Ленин”, асочациле раионале „Молдселхозтехника” ши „Молдпродовошипром”, господэря писчколэ „Прьпрутски”.

Ын перьоада советикэ, ын сфера едукацеи активау Шкоала педагоӂкэ „А.С. Макаренко”, шкоалэ де медичнэ, 2 школи спортиве, шкоалэ де музикэ, шкоалэ де арте пластиче, шкоалэ професионал техникэ, 3 школи меди, 4 школи де 8 ани, шкоалэ прьмарэ, 4 грэдинице ши 6 креше. Окротиря сэнэтэци ера асигуратэ де ун спитал ку 510 патурь, 4 пункте медикале, матернитате, ши фармачи. Институци културале дин ани 1970-80 каре функционау ын Кахул: касэ де културэ, 3 клубурь, 4 библиотеч, чнематограф, музеул ал глореи де луптэ а грэничерьлор. Де асеменя, орашул диспуня де 8 офичи поштале, хотел, рестаурант, кафенеле, магазин универсал, либрэре, магазине де мэрфурь индустряле ши продусе алиментаре ш.а.[5]

Де нумеле орашулуи Кахул сунт легате ши нумеле унор персоналитэци контемпоране: поетул Роберт Кахулянул, дансаторул Спирьдон Мокану, кынтэряца де оперэ Светлана Стрезев, прьвигетоаря судулуи, интерпрета де музикэ популарэ Маря Сарабаш, кондукэторул артистик ал формацеи де музикэ популарэ „ЛэутариНиколае Ботгрос, филологул ши педагогул Ион Осадченко, Драгош Викол прозатор де маре талент, романчер ши публичст, доктор ын филолоӂе, шеф де катедрэ ла УЛИМ, номинализат Ом ал Миленюлуи (Институтул де Биографи дин Каролина де норд), Еуӂню Хрьшчев – доктор хабилитат ын штинце економиче, мембру кореспондент ал Академеи де Штинце дин Молдова. Ын презент, орашул Кахул есте ун импортант чентру сочал-економик дин судул Републичи Молдова, ораш-стацюне балнярэ.

Демографе[]

Орашул Кахул аре о популаце де 40.900 локуиторь (2014). Популаця активэ економик конституе чрка 62% дин нумэрул тотал. Чеа маи маре парте а популацеи есте ангажатэ ын сфера непродуктивэ.

Структура етникэ[]

Структура етникэ а орашулуи конформ реченсэмынтулуи популацеи дин 2004[6]:

Груп етник Популаце % Прочентаж
Молдовени 21,453 60.45%
Руши 6,071 17.11%
Украинени 3,918 11.04%
Булгарь 2,366 6.67%
Гэгэузи 1,157 3.26%
Евреи 39 0.11%
Алци 484
Тотал 35,488 100%

Економе[]

Ын орашул Кахул сунт ынреӂстраци чрка 3.800 аӂнци економич, чеа маи маре парте активязэ ын доменюл комерцулуи – 2000, ын алте рамурь але економеи локале активязэ: индустре – 43, конструкце – 37, транспорт – 67, господэри цэрэнешти – 684.

Индустре[]

Орашул аре о економе диверсификатэ, секторул индустрял финд презентат де ынтрепрьндерь дин индустря алиментарэ, ушоарэ ши а матерялелор де конструкце. Ын индустря алиментарэ, прьнчпалеле ынтрепрьндерь сунт: Фабрька де винурь дин Кахул, каре прелукрязэ ануал 12-14 ми тоне де стругурь, продукынд песте ун милион декалитрь де матерял виникол; Фабрька де брынзетурь, ку о капачтате де чрка 70 тоне де продусе лактате, 2,3 тоне унт ши 0,6 тоне кашкавал пе зи ши комбинатул де пыине ку о капачтате де 32 тоне де продусе де панификаце зилникэ.

Ын индустря ушоарэ активязэ ынтрепрьндеря „Трькон” С.А., каре фабрькэ артиколе де конфекци ши трькотате. Ын ултими 5 ани ынтрепрьндеря ши-а мэрьт де патру орь волумул де продукце, ын презент финд де 30 млн. леи ануал. Капачтатя де продукце есте де чрка 900 ми унитэци пе ан. Ынтрепрьндеря колаборязэ ку партенерь стрэини дин Аустря, Ӂрманя, Италя, етк. Перманент ыши перфекционязэ прочесул технолоӂк де продукце ши калитате. Доменюл конструкцеи есте презентат де доуэ ынтрепрьндерь каре формязэ база индустреи матерялелор де конструкце: „Узина де спалер ши бетон армат” С.А. ку о продуктивитате де 100 ми м<суп>3</суп> спалер ануал ши „Фабрька деКерамзит” С.А.ку о капачтате де 140 м3. Пе лынгэ еле динамик се дезволтэ ынтрепрьндеря миxтэ „Ӂсусбау” С.Р.Л., каре ефектуязэ лукрэрь де конструкце, репараце, финисаре ши конфекционаря гямурьлор. Прьнчпалеле конструкци дин ултими ани ын ораш, прекум ши спектрул модерн ал луи ын маре мэсурэ а фост рялизат де ынтрепрьндеря суснумитэ. Сфера сервичилор есте репрезентатэ де индустря балнео-куративэ, комерц, транспортурь ши сервичиле комунале. Ын анул 1980 орашул Кахул а обцинут статут де ораш-стацюне балнярэ, яр дин 1986 а ынчепут сэ активезе санаторюл „Нуфэрул Алб”, каре аре о капачтате де казаре де песте 500 локурь ши десервеште ануал песте 5.000 персоане. Ын Кахул, 143 ынтрепрьндерь активязэ ын сфера комерцулуи, сунт 8 рестауранте, 77 ынтрепрьндерь де алиментаце публикэ, етк.

Агрькултура[]

Супрафаца теренурьлор агрьколе конституе 2.009 ха, инклусив теренурь арабиле 1.142 ха, плантаци мултянуале (вицэ де ве) 673 ха. Рамура прьнчпалэ а агрькултури есте крештеря продукцеи веӂтале, челе маи рэспындите финд културьле черялере, флоаря соарелуи, стругури ши легумеле. Пондеря мажорэ ын продукця агрьколэ есте децинутэ де сатул Котихана, каре интрэ ын орашул Кахул.

Финанцеле публиче локале[]

Орашул Кахул даторьтэ ынтрепрьндерьлор дин терьторю каре функционязэ ши веци економиче релатив стабиле аре о пондере дестул де семнификативэ а венитурьлор пропри ши а дефалкэрьлорын тоталул венитурьлор. Ачеастэ тендинцэ се менцине стабилэ ын ултими ани. Дакэ анализэм структура келтуелилор буӂтулуи орэшенеск путем констата кэ ын ултимул ан пондеря келтуелилор пентру едукаце а конституит 80% дин тоталул келтуелилор, компаратив ку 74% ын анул 2000. Келтуелиле буӂтулуи орэшенеск каре цин немижлочт де проблемеле локале сунт де 3.328 ми леи, чеа маи маре парте дин еле сунт алокате пентру господэря комуналэ, ынсэ еле сунт мулт суб минимул нечесар.

Инфраструктурэ[]

Рецяуа де друмурь есте де песте 90&нбсп;км., дин каре 50% есте ку акоперьре рьӂдэ. Сервичул де транспорт ауто есте ефектуат де 4 организаци де транспорт, прекум ши персоане партикуларе. Орашул диспуне де кале фератэ, Аеропорт Интернационал ку писта де деколаре де 1700 м.

Рецяуа де алиментаре ку апэ ши канализаре конституе 78,3 км. рецеле де апедукт ши 49,3 км рецеле де канализаре. Дин 7.050 апартаменте 3.128 сунт конектате ла рецяуа чентрализатэ де термификаре, яр рестул ау формат рецеле аутономе де ынкэлзире. Орашул аре ун град ыналтде газификаре, ын перспективэ есте газификаря сатулуи Котихана ши а реӂуни Фокша дин ораш.

Чентрул де телекомуникаци дин ораш аре о чентралэ телефоникэ аутоматэ де 10.000 нумере ку о перспективэ де лэрӂре де ынкэ 5.000 нумере телефониче.

Ноте/Реферьнце[]

  1. Стелерс Ханд-Атлас, Жустус Пертхес, Готха, Ӂрманя, 1910, паӂна 53
  2. Cite error: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named pop2016
  3. Хынку, Ион. Ветре стрэмошешти дин Република Молдова. Матерял археолоӂк информатив-дидактик. -Ки.: Едитура Штинца, 2003. - 508 п. ИСБН 9975-67-297-3
  4. Замфир Ралли-Арборе. Дикционарул ӂографик ал Басарабаеи. Реедитаре дупэ едиця: Букурешти 1904. Едитура Мусеум Кишинэу, Фундаця Културалэ Ромынэ. 2001. 235 п.
  5. Еремя, А. Кочеру, В. „Кахул”. Енчклопедя Советикэ Молдовеняскэ. Вол. 3, пп. 240-241.
  6. Реченсэмынтул популацеи дин 2004. Карактерьстич демографиче, национале, лингвистиче, културале статистика.мд

Библиографе[]

Легэтурь еxтерне[]

Advertisement