| шеер
Акъмесджит
ukr. Сімферополь rus. Симферополь
Викианбарда Акъмесджит
|
Акъмесджит (Украиндже Сімферополь, Русча Симферополь) – меркезий Къырымда Салгъыр озени боюнда булунгъан бир шеердир, Къырымнынъ пайтахты.
Рус ве башкъа ябанджы тиллеринде юнан тилинден алынма "Симферопол" ады (ески юнанджаἡ Συμφερούπολις, - “умумий файда шеери”) къулланыла.
Джогърафия[]
Джогърафий ерлешме[]
Къырымнынъ Тыш ве Ичери дагъ сыралары арасындаки вадий Салгъыр озенининъ дереси иле чатышувы нетиджесинде асыл олунгъан йылгъада булуна. Шеернинъ янындаки озенде Акъмесджит сув анбары мейдангъа кетирилди.
Иклим[]
Иклими ярым къуру, иссидир, йымшакъ къыш иле. Январнинъ орта арарети +0,4&нбсп;°Дж, июлнинъ орта арарети +23,3 °Дж. Ягъанакъларнынъ орта йыллыкъ дереджеси 509 мм, йылнынъ кюнешли саатларнынъ орта микъдары 2469. Къыш аванынъ де йымшамасы, де сувумасы иле декабрнинъ 29-дан февралнинъ 25-едже девам эте.
Тарих[]
Земаневий Акъмесджитнинъ топракъларында инсаннынъ илк ерлешмелери даа къадимий девирлерде пейда олды. Шеернинъ селефлеринден энъ беллиси миляттан эвел ЫЫЫ асырда мейдангъа келген ве тахминен хуннулар тарафындан виран олунгъан скит девлетининъ пайтахты Неаполистир. Неаполиснинъ виранесини Салгъырнынъ сол ялысындаки Петровская Балка (Петровская Балка) адлы ерде кёрмек мюмкюн.
Акъмесджит демирёл вокзалы ве онынъ янындаки мейдан
Къыпчакъ къабилелери ве Алтын Орду девринде бу орталыкъта Керменчик адлы къасаба бар эди. Къырым Ханлыгъы девринде исе къалгъанынъ булунгъан мекяны олгъан Акъмесджит шеери (рус менбаларда Ак-Мечет (Ак-Мечеть) оларакъ кече эди) пейда олды. Къалгъанынъ сарайы шимдики Салгирка (Салгирка) адлы паркта булуна эди. О вакъыт къурулгъан мааллелерге Эски шеер (Старый Город) дейлер. Бу ер къарарнен Ленин, Севастополская, Крылов, Красноармейская адлы сокъакъларнен сынъырлана. Эски шеер шаркъ шеерлерине хас ерлешювнен, тар ве къыйыш сокъакъларнен айырылмакъта.
Къырым Русие Империясынынъ элине кечкенден сонъ Таврия губерниясы (виляети) мейдангъа кетирилди. Губерния меркезининъ темелини Акъмесджитте къоймакъ къарар этилди. 1784 сенеси Григорий Потёмкиннинъ реберлиги алтында бу ерде мемурий ве мескен биналарнинъ, христиан ибадетханенинъ къуруджылыгъы башланды. Теркибине эм Акъмесджитни, эм де янъы къурулгъан мааллелерни кирсеткен шеерге Симферопол ады берилди. Юнанджадан Симферопол ‘файда шеери’ терджиме этиле. О вакътындан бугюнгедже Симферопол Къырымнынъ мемуриет меркезидир.
Русиедеки Ватандашлыкъ дженки вакътында Акъмесджитте бири-бирини тез денъиштирген укюметлер ерлеше эдилер. Дженкнинъ битмесинен исе шеер Къырым Мухтар Шуралар Социалистик Джумхуриетининъ пайтахты олды. 1941-1944 сенелери Акъмесджит нацистлернинъ истилясыны ве къырымтатар халкънынъ сюргюн этилювини башындан кечирди. 1945 сенеси джумхуриетининъ ёкъ олунувынен Русие Шуралар Федератив Социалистик Джумхуриетининъ теркибине кирген Къырым виляетининъ меркези олды. 1954 сенеси Къырым виляети Украина Шуралар Социалистик Джумхуриетининъ теркибине кирсетилди. 1991 сенеси джумхуриетнинъ янъыдан тикленювинен шеерге кене пайтахт мертебеси къайтарылды.
Эали сайысынынъ динамикасы[]
- 1792 — 2 000 киши
- 1839 — 7 000 киши
- 1864 — 17 000 киши
- 1887 — 38 000 киши
- 1897 — 49 000 киши
- 1914 — 91 000 киши
- 1926 — 88 000 киши
- 1939 — 143 000 киши
- 1959 — 186 000 киши
- 1970 — 249 000 киши
- 1989 — 364 700 киши
- 2001 — 363 600 киши
- 2006 — 340 600 киши
Икътисат[]
Акъмесджит – мюим санайы меркезидир. Машна къуруджылыкъ, аш ве енгил санайы эсас сааларыдыр. Шеерде къарарнен 70 мюессисе бардыр. Олар арасында "Фотон" телевизион заводы, "Пневматика", "Сантехпром" адлы заводлар, "Фиолент" маиший техника заводы, консерва заводлары, тикюв фабрикалары ве иляхре.
Накълият[]
Акъмесджит Къырымнынъ мюим накълий къавушагъыдыр. Джумхуриетнинъ тыш дюня иле алякъа васталарынынъ чокъусы Акъмесджиттен кечелер. Шеерде демирёл вокзалы, автовокзал, 3 автостанстия, 2 ава лиманы (бириси халкъара, дигери мааллий) бардыр. Акъмесджит, Алушта ве Ялта арасында дюняда энъ узун (96,5 км) троллейбус ёлу бар.
Тасил ве илим[]
Къырымнынъ алий окъув юртларынынъ эксериети Акъмесджитте булуна. Оларнынъ сырасында джумхуриетнинъ баш университети – В.Н. Вернадский адында Таврия Миллий университетидир. Дикъкъата ляйыкъ университетлерден Аграр университети, Тиббиет университети, Мюендислик ве педагогика университети, Табиат къорув ве курорт къуруджылыгъынынъ миллий академиясыны анъмакъ лязим. Шеерде 12 орта махсус окъув юрту, 37 ихтисасий окъув юрту, Къырым ве Украина Илимлер Академиясынынъ илмий-араштырма институтлары булуна.
Медениет[]
Акъмесджитте улкешынаслыкъ, этнографик ве бедиий мюзейлери, Горкий адында Рус академик драматик театри, Къырымтатар академик музыка ве драма театри, къокъла театри, филармония, цирк бар.
Махсус итибаргъа ляйыкъ ерлер[]
Къырымнынъ башкъа шеерлерининъ чокъусына бакъкъанда, Акъмесджитте айры дикъкъаткъа ляйыкъ ерлер, мимарий абиделер чокъ дегил. Шеерде Улу Ватан дженкининъ къараманларына, медениет ве санат эрбапларына къоюлгъан эйкеллер, 1944 сене сюргюнлигининъ къурбанларына мемориал бардыр. Мимарджылыкъ абиделеринден Акъмесджитнинъ сакъланылып къалгъан биналардан энъ эскиси, 1508 сенеси къурулгъан Кебир Джами ве Михаил Воронцовнынъ сарайы айырылып турмакъталар. Шеернинъ белли мимарий абидеси олгъан Неаполнинъ виранеси шимди гъает харап олунды.
Къырымтатар Миллий Меджлиси[]
Къырымтатар халкъыны темсил эткен юкъары векалетли тек органы Къырымтатар Миллий Меджлиснинъ булунгъан ери де Акъмесджиттир. Меджлис, оз чалышмалары акъкъында Къурултайгъа эсап бермекте олып, Къурултай къарарлары, мезкюр низамнаме, миллетлерарасы укъукъ нормалары ве бу нормаларгъа уйгъан Украина къанунчылыкъ къарарлары эсасында иш кёре.
Багълантылар[]
- Нияра Бекирова. Акъмесджит джамилери Янъы Дюня, 2008-02-29
- Шеер мемуриетининъ ресмий сайты
- Акъмесджит ресмий сайты
- Акъмесджит шеерининъ сайты
- Акъмесджитнинъ тарихы ве буюк фотогалереясы
- Aqmescit - малюмат меркези
- В.И. Вернадский адына Таврия Миллий Университетининъ ресмий сайты
Атыфлар[]
- ↑ Бу мескюн ер Русие ве Украина арасында чатышувгъа себеп олгъан Къырым ярымадасында булуна. Къырымны де-факто идаре эткен Русиенинъ къанунларына кёре ярымадада булунгъан Къырым Джумхуриети ве Акъяр федерал эмиетли шеери - Русие теркибиндеки эки федерация субектидир. Украина къанунларына кёре ярымадада Украина теркибиндеки Къырым Мухтар Джумхуриети ве Акъяр махсус статуслы шеери булуна.
- ↑ Русие къанунларына кёре.
- ↑ Украина къанунларына кёре.
|
Къырымдаки шеер ве шеер шеклинде къасабалар |
| |
|---|---|---|---|
| шеерлер: |
Алупка • Алушта • Акъмесджит • Акъяр • Багъчасарай • Балыкълава • Джанкёй • Эрмени Базар • Эски Къырым • Инкерман • Кефе • Керич • Кезлев • Красноперекопск • Къарасувбазар • Сакъ • Щолкино • Судакъ • Ялта
| ||
| къасабалар: |
Аерофлоцкий •
Аграрное •
Албат •
Акъмечит •
Акъшейх •
Ашагъы Кикинеиз •
Ашагъы Отуз •
Багерово •
Базарчыкъ •
Буюк Онлар •
Джемиет •
Джурчы •
Долоссы •
Форос •
Фрайлебен •
Гаспра •
Гресовский •
Гурзуф •
Хафуз •
Ички •
Ислям Терек •
Кастропол •
Кацивели •
Кайгадор •
Комсомолское •
Кореиз •
Кёктёбел •
Курпаты •
Лимена •
Ливадия •
Магъарач •
Массандра •
Мелас •
Мирный •
Молодёжное •
Монтанай •
Научный •
Никита •
Николаевка •
Новый Свет •
Новофёдоровка •
Новоозёрное •
Ореанда •
Отуз •
Партенит •
Къачы •
Къалай •
Къызылташ •
Къурман •
Сарабуз •
Сейитлер •
Симеиз •
Виноградное •
Ялы Мойнакъ •
Янъы Кючюккёй •
Еди Къую •
Зуя | ||